Is het proza van Pierre Michon te zinnelijk en te weelderig voor die puriteinse Hollanders?
In 2024 verscheen Michons Het stroomdal van de Beune bij Uitgeverij Van Oorschot. De boeken van Michon zijn in ons taalgebied wat met een fraai eufemisme succès d’estime worden genoemd: goed ontvangen door de critici, weinig gelezen. Mijn uitgever vond desgevraagd dat de verkoop van Het stroomdal zes maanden na publicatie ‘niet overhield’; met ruim twaalfhonderd verkochte exemplaren is de roman geen kassakraker gebleken. Toch valt die verkoop nog mee, vergeleken bij sommige oudere Michontitels, waarvan niet meer dan een paar honderd stuks werden weggezet.
Het stroomdal van de Beune is de mise-en-scène van een begeerte, een roman over water en vuur, hengelaars en jagers, witte wanden en rode wonden, witte vissen en rode vossen, de reeks ‘prachtige minimale opposities’ die vriend Martin ooit heeft gespot. Oftewel:
‘(…) Aan de tapkast maakte hij bedaard de banden van de toverbuidel los en met zijn volle hand, met het zelfverzekerde maar wat provocerende gebaar van iemand die een of andere wet overtreedt en door die schending wordt meegesleept, haalde hij er verscheidene karpers uit die hij goed zichtbaar aan hun kieuwen omhooghield, als een Arowak, als een Mohikaan die staat te zwaaien met de grote Steur, de vis die je alleen in dromen ziet. Het was niet de gewone karper, ook niet de spiegelkarper met zijn grote, onregelmatig verspreide schubben, maar de lederkarper, die geen schubben heeft en glad als water is, geïriseerd en helemaal naakt. De vis glansde en glimmerde in het schaarse licht (…). Eén voor één ploften ze met een dof geluid op de tapkast. (…) Hélènes handen in haar schort roken naar vis, ze keek naar haar zoon, die wist hoe je ze vangen moet: als je de grote Steur hebt gezien weet je waar de andere zijn, hij heeft het je in een droom verteld.’
Ik persoonlijk beschouw Michon als een wereldschrijver – maar ik ben zijn vertaler en dus bevooroordeeld. Het feit dat zijn boeken maar een bescheiden verkoop kennen, vind ik niet raar, gezien de excentrische stijl en de uitzonderlijke densiteit ervan. Wat ik wel raar vind en blijf vinden, is hoezeer de waardering voor zijn werk geografisch bepaald is. Neem de eindejaarslijstjes: Het stroomdal van de Beune werd zowel in De Standaard als in De Morgen door diverse critici genoemd als een van de beste boeken van 2024 en getooid met het epitheton ‘meesterwerk’. Uiteraard hadden diezelfde critici het boek eerder al in hun recensies de hemel in geprezen. Michon slaat aan in Vlaanderen, blijkt opnieuw. In Nederland kwam Het stroomdal bij mijn weten op maar één eindejaarslijstje voor: Kris Velter noemt het boek op literair weblog Tzum een ‘klein meesterwerk’. Maar Velter is een Vlaming.
Marc Reugebrink vertelde me eens dat criticus en romancier Jacq Vogelaar tijdens, ik meen, een redactievergadering van De Groene Amsterdammer, Michons proza karakteriseerde als ‘fondant’ – suikergoed, met andere woorden, dat in de mond wegsmelt. Het vonnis van mooischrijverij, toegepast op Michons werk, is veelzeggend: het past in een context waar men houdt van kort en helder, waar men adjectieven en beeldspraak schuwt, waar literaire fictie bij voorkeur in de tegenwoordige tijd wordt geschreven. Zijn de waarnemings- en waarderingsschema’s van lezers in Nederland domweg te zeer geformatteerd door de dominantie van het Engels om ontvankelijk te kunnen zijn voor een beeldende, bloemrijke stijl als die van Pierre Michon?
Ooit dacht ik dat Michons sporadische verwijzingen naar het katholicisme, in Roemloze levens bijvoorbeeld, het verschil in appreciatie kon verklaren; Belgische lezers zouden zich door de religieuze echo’s in dat boek op vertrouwd terrein voelen. Maar in Het Stroomdal van de Beune ontbreekt elke verwijzing naar het katholicisme, het is een aards, heidens boek. Waarschijnlijker lijkt me nu dat de oude cultuurbarrière tussen het calvinistische Noorden en het bourgondische Zuiden hier weer eens opspeelt. Daarom hou ik dus van België.
