Onlangs schreef ik op deze blog hoe ik, op 7 december in Stockholm, Annie Ernaux de hand schudde. Het rare was dat ik haar twee dagen later opnieuw tegenkwam. Ditmaal vond de ontmoeting plaats in Den Haag. Annie had de gedaante aangenomen van vijf vrouwen, of juister gezegd: vijf vrouwen – June Yanez, Hannah Hoekstra, Mariana Aparicio, Tamar van den Dop en Nettie Blanken – waren in haar huid gekropen. Ik heb het over de toneelbewerking, door Eline Arbo, van Ernaux’ De jaren bij het Nationale Theater.
Bevreemdend hoe in die voorstelling realiteit, literatuur en theater door elkaar liepen. Ernaux had in Les Années zes decennia van haar leven gecondenseerd tot een boek van ruim tweehonderd pagina’s, waarin ik als vertaler zes maanden had vertoefd. In Arbo’s bewerking werd dat boek vervolgens ingedikt tot twee uur theater. Arbo had het geniale idee de vrouwenstem uit De jaren te laten vertolken door vijf actrices, elk belichaamde een andere fase van Ernaux’ leven. Hannah Hoekstra verwoordt het goed in dit interviewfragment: ‘Het is een bijzonder onderzoek om met zoveel verschillende mensen één leven te beschrijven of te maken, en tegelijkertijd voelt het supernatuurlijk omdat je zelf ook uit zoveel verschillende levens bestaat.’
Die gelijktijdigheid van het ongelijktijdige wordt bij acteurs misschien nog verhevigd omdat zij een ‘verschillend leven’ leiden bij elke rol die ze spelen. Ik weet bijvoorbeeld toevallig dat Tamar van den Dop in een vorig leven als meisje au pair werkte in een Frans gezin, en dat haar ouders onder onopgehelderde omstandigheden tragisch verongelukten – ik meen me zelfs te herinneren hoe ze in die periode als Eva in de televisiereeks Zwarte Sneeuw uit haar dak ging op ‘Two princes’ van Spin Doctors. Dat ze nog steeds prachtig danst, bewijst ze trouwens in De jaren als de gescheiden Annie die een aerobicles volgt op ‘Ella Elle l’a’ van France Gall, schitterend live uitgevoerd door June Yanez.
Natuurlijk vond ik het flatterend af en toe een precieus woord uit de vertaling te herkennen in het script – zoals in de aangrijpende slotmonoloog van Nettie Blanken (‘Ik zou vat willen krijgen op het licht dat spoelt om inmiddels vergane gezichten en tafellakens overladen met verdwenen voedsel, het licht dat al aanwezig was in de verhalen tijdens zondagse familie-etentjes uit de kindertijd en dat onverpoosd op de dingen is blijven neerdalen zodra ze tot het verleden gingen behoren, een licht van vroeger.’) Maar met het droge teksttheater dat ik mij herinner uit de jaren 90 had deze toneelbewerking niets van doen. Arbo maakte er een wervelend stuk van, met soms prachtige fictionele scènes, die overtuigend vlees en bloed gaven aan een boek dat zelf helemaal niet scenisch is opgebouwd. Soms waren de toneelbeelden behoorlijk heftig, inclusief plastische voorstellingen van thema’s als onanie, orale seks, anticonceptie, clandestiene abortus, drugsgebruik en intergenerationele liefde. De kibbelscènes van de door Yunez en Hoekstra vertolkte zonen van Ernaux waren ronduit hilarisch.
Ik neem graag aan dat de podiumkunst wetten kent die aan het proza vreemd zijn. De theaterversie van De jaren was in elk geval minder vormvast dan het boek, onder meer door de toevoeging van ingelaste dramatische scènes afkomstig uit andere Ernauxtitels (Meisjesherinneringen, Het voorval, Alleen maar hartstocht), scènes die de meerstemmige, afstandelijke verteltrant doorbraken – maar het theaterpubliek wil ook wat, en de vaart werd daardoor niet uit de voorstelling gehaald. Een wenkbrauw fronste ik hooguit bij een enkel anachronisme dat de kijker voor lief moest nemen. Tot daaraan toe dat ‘La javanaise’ van Gainsbourg (1968) opklonk op een studentenfeestje anno 1962, maar ‘L’été indien’ van Joe Dassin (1975) als soundtrack van een fuif in 1958? Had June Yanez daar bijvoorbeeld niet Dalida’s ‘Histoire d’un amour’ kunnen zingen, de tranentrekker die door Ernaux herhaaldelijk is genoemd als nummer dat alle hartstocht van haar toenmalige leven samenvatte?
Maar dit alles is muggezifterij. Ik vond De jaren een razend knap stuk, de regie en het acteerspel ijzersterk. En soms lijkt kunst echter dan de realiteit: met terugwerkende kracht heb ik het gevoel dat ik nu ook de jonge Annie de hand heb geschud.
