[…] Om de sleetse metafoor van de Titanic van stal te halen: de leidende klassen begrijpen dat de schipbreuk onvermijdelijk is, ze maken zich meester van de reddingsboten, en ze vragen het orkest lang genoeg slaapliedjes te blijven spelen zodat ze er in het nachtelijk duister vandoor kunnen gaan voordat de andere klassen door de overmatige slagzij worden opgeschrikt.
Als we een veelzeggende illustratie willen, waar ditmaal niets metaforisch aan is: oliemaatschappij ExxonMobil besluit begin jaren negentig, in het volle besef van de situatie, na uitstekende wetenschappelijke artikelen te hebben gepubliceerd over de gevaren van klimaatverandering, zwaar te investeren in de verwoede winning van aardolie en tegelijk in een al even verwoede campagne die de stelling moet promoten dat er van dreigend gevaar geen sprake is.
Die mensen – die we voortaan de obscurantistische elites moeten noemen – hebben begrepen dat ze, als ze comfortabel willen voortleven, niet langer moeten doen, zelfs niet in hun dromen, alsof ze de aarde delen met de rest van de wereld.
Aan de hand van die hypothese kan worden verklaard hoe de mondialisering-plus de mondialisering-min is geworden.
Terwijl we tot de jaren 90 modernisering (als we ervan profiteerden tenminste) konden associëren met de begrippen vooruitgang, emancipatie, rijkdom, comfort, luxe zelfs en, vooral, rationaliteit, is door de verwoede deregulering, de explosieve toename van ongelijkheden en de teloorgang van de solidariteit modernisering gaandeweg geassocieerd geraakt met het idee van willekeurig besluit dat nergens vandaan komt en dat in het belang van slechts enkelen is. De beste aller werelden is de slechtste geworden.
Over de reling geleund zien de lagere klassen, nu helemaal wakker, de reddingsboten wegvaren in de verte. Het orkest blijft weliswaar Nearer, My God, to Thee spelen, maar de muziek kan het razende geschreeuw niet meer overstemmen…
En we moeten inderdaad van razernij spreken, willen we de reacties van ongeloof en onbegrip begrijpen van wie zo in de steek gelaten en verraden zijn.
De elites hebben waarschijnlijk al vanaf de jaren 80 of 90 aangevoeld dat het feest voorbij was en dat ze zo snel mogelijk gated communities moesten inrichten om niets meer te hoeven delen met de massa’s, en vooral niet met de ‘niet-blanke’ massa’s, die algauw overal op de planeet in beweging kwamen omdat ze van hun thuisgrond werden verjaagd. Maar we kunnen ons ook voorstellen dat ook de verliezers van de mondialisering gauw genoeg hebben begrepen dat als die mondialisering naar de haaien was, ook zij gated communities nodig zouden hebben.
Uit de reacties van de ene kant volgen de reacties van de andere – terwijl beide reageren op die andere, heel wat radicalere reactie, die van de Aarde, die de klappen niet langer gewoon incasseert en steeds harder terugslaat.
Het in elkaar grijpen van zulke reacties lijkt alleen irrationeel als we vergeten dat het hierbij gaat om eenzelfde kettingreactie, waarvan de oorsprong moet worden gezocht in de reactie van de Aarde op ons doen en laten. Wíj zijn begonnen – wij, het Avondland, juister gezegd Europa. Er is niets aan te doen: we moeten leren leven met de consequenties van wat we hebben ontketend.
We begrijpen niets van de ontstellende toename van ongelijkheden, of van de ‘populistische golf’, of van de ‘migratiecrisis’, als we niet begrijpen dat het gaat om drie begrijpelijke – zij het ondoeltreffende – antwoorden op de heftige reactie van een bodem tegen wat hij van de globalisering te verduren heeft gekregen.
Tegenover het dreigende gevaar zou men dus – conform onze politieke fictie – hebben besloten het niet onder ogen te zien, maar te vluchten. Sommigen trekken zich terug in de gouden kooi van de 1% (“Veiligheid voor de superrijken boven alles!”), anderen klampen zich vast aan vaste grenzen (“Gun ons tenminste in ’s hemelsnaam een stabiele identiteit!”), weer anderen ten slotte, de ellendigsten van allemaal, kiezen de weg van de ballingschap.
Welbeschouwd zijn zij allemaal ‘verliezers van de mondialisering’(-min) – die haar aantrekkingskracht begint te verliezen.
- Bruno Latour, Waar kunnen we landen? Politieke oriëntatie in het Nieuwe Klimaatregime, vert. Rokus Hofstede, Octavo, 2018, p. 30-32
