In mijn vorige post schreef ik over opzichtige klankeffecten die op mijn zenuwen werkten en over prachtige klankeffecten die haast vanzelf in mijn vertaling opdoken. Maar er is nog een derde categorie, misschien wel de interessantste, namelijk die der vanzelf opduikende ongewenste echo’s. Het wegwerken daarvan, tientallen keren per dag, is ongetwijfeld het meest tijdrovende en creativiteitsbevorderende onderdeel van het literair vertalen, en voor de lezer (die alleen de oplossing ziet en daar als het goed is niet over struikelt) het meest onzichtbare. Neem de volgende zin uit La Carte et le territoire, p. 37:
[…] il écoutait le récit de la journée, souriait à son fils, payait le salaire demandé.
Context: alleenstaande vader komt elke dag laat thuis en doet géén poging om de oppas te verleiden. De zin is volkomen helder, er is niets moeilijks aan. Maar dan het Nederlands. Eerst maar eens woord voor woord:
[…] hij luisterde naar het verslag van de dag, glimlachte naar zijn zoon, betaalde het gevraagde loon.
Hm. Het ‘verslag van de dag’, dat rijmt, en het doet ook wel erg sterk denken aan ‘de mop van de dag’ etc. Dezelfde ach-klank komt nog eens terug in ‘glimlachte’, en ‘zoon’ rijmt weer op ‘loon’. Kortom, werk aan de winkel.
Alternatief voor loon: bedrag. Maar daar hebben we die ach-klank weer, dat kan dus niet. Salaris kan ook niet, want een babysitter is niet in vaste loondienst (het Franse salaire heeft een wat bredere betekenis).
Alternatief voor verslag: relaas. Maar relaas waarvan, als het niet van de dag kan zijn? Of misschien is het ook zonder die dag wel duidelijk?
[…] hij luisterde naar haar relaas, glimlachte naar zijn zoon, betaalde het gevraagde bedrag.
Dat klinkt een stuk beter, al is de nieuwe klankherhaling ‘naar haar’ op het randje. Maar moet die dag er niet toch in, om duidelijk te maken dat de babysitter niet zomaar een avondje heeft opgepast?
[…] hij luisterde naar het relaas van de voorbije dag, glimlachte naar zijn zoon, betaalde het gevraagde bedrag.
Maar daar hebben we die vervelende ach-klank weer, hoewel minder nadrukkelijk dan eerst. Ook de Franse zin heeft trouwens een rijmeffect: journée – demandé, maar in het veel makkelijker rijmende Frans valt dat minder op.
Is er geen alternief voor ‘luisteren naar’? Voor ‘kijken naar’ is ‘zien hoe’ vaak een goed alternatief, maar ‘hij luisterde/hoorde hoe de dag was verlopen’ is geen optie. Ook ‘hij liet zich vertellen hoe de dag was verlopen’ is niet goed, daarbij krijgt de vader een te actieve rol. Maar wacht eens, zo misschien?
[…] hij hoorde het relaas van de voorbije dag aan, glimlachte naar zijn zoon, betaalde het gevraagde bedrag.
Laat ik het zo voorlopig maar doen. En als ik er in de volgende leesronde zelf niet over struikel, laat ik het staan. Hup, volgende zin.
