Overmorgen (8 september) verschijnt in Frankrijk de nieuwe roman van Michel Houellebecq, La Carte et le territoire, en zoals gewoonlijk is er vóór de verschijning al een ‘affaire’ losgebarsten. Ditmaal gaat het niet over de schandelijke manier waarop het boek gehypt wordt of over de uitspraken die de auteur erin doet door de mond van zijn personages, maar over… plagiaat. Houellebecq heeft namelijk geciteerd uit Wikipedia en een reisgids (en vast nog veel meer) zonder de bron te noemen, en dat mag volgens het auteursrecht niet.
Dat citeren in een roman auteursrechtelijk gezien een lastig probleem is, geef ik direct toe. Maar is dit echt plagiaat? Ik heb Houellebecq vertalenderwijs al wel vaker betrapt op ‘geleende’ stukjes tekst, en niet alleen hem. Neem Jean Echenoz, een schrijver die in Frankrijk zeer hoog aangeschreven staat vanwege zijn oorspronkelijke stijl. Toen ik een minuutje op internet rondsurfte om wat kledingtermen uit Ravel op te zoeken, stuitte ik direct op een plaatje van de door Echenoz beschreven jurk, inclusief de letterlijk overgenomen beschrijving. Dat soort verkapte citaten zijn door de goede lezer (vertaler) in de meeste romans wel te vinden. Bij Houellebecq zelf herinner ik me onder andere een passage uit een leerboek voor toerisme, eveneens letterlijk overgenomen (met een fraai ironiserend stijleffect).
Plagiaat zou ik dit soort gevallen niet noemen. De schrijver gebruikt de citaten niet omdat hij inspiratie te kort komt, maar juist om een duidelijk als zodanig herkenbare ‘vreemde stijl’ toe te laten in zijn eigen werk. Een romancier die een fragmentje van Wikipedia ‘steelt’, wil zich niet opwerpen als concurrent van Wikipedia, maar binnen zijn roman de stijl van een encyclopedie oproepen. Bronvermelding is dan eigenlijk verplicht, maar niet minder lachwekkend dan je hand uitsteken als je op de fiets rechtsaf slaat in de kale, uitgestorven polder (óók verplicht).
Hier de ongewoon welgebekte reactie van Houellebecq zelf:
