Een vertaler valt niet samen met zijn auteur, schreef ik eergisteren. Over die stelling is niemand gevallen. Interessanter is dan ook de vraag die erop volgt: moeten we houden van de auteur die we vertalen?
Ontegenzeglijk is houden-van de gelukkigste formule, hoewel die ook zijn voetangels en klemmen heeft. Als de liefde onderdanig wordt, zingt een vertaling zich moeilijker los van letterlijkheid en laat de hang naar mimicry zich lastiger tegengaan. Soms weigert een schrijver domweg zich te laten temmen en lijkt de taal zelf obstakels op te werpen voor de liefde – te retorisch, te duister of juist te kaal om zich soepel te onderwerpen aan de stilistische normen van het Nederlands – en dan kan vertalersliefde ook een tragi-komisch trekje krijgen.
Bovendien zijn ze relatief schaars, de vertalers die zich erop kunnen laten voorstaan alleen geliefde auteurs te vertalen. Wie voor zijn broodwinning niet exclusief van het vertalen afhankelijk is, heeft hier duidelijk een pre. Gebruikelijker is de situatie van de vertaler die niet altijd even kieskeurig kan zijn, bijvoorbeeld omdat de schoorsteen moet roken. Hoe zet je je beste beentje voor bij een auteur met wie je je a priori niet verbonden voelt, op wie je niet zou willen lijken, wiens wereld je niet doorgrondt? Laat ik in dit kader een toepasselijke opmerking van Anne Stoffel citeren, uit Tirade’s vertalersnummer:
…zo vraagt er weleens iemand of je [als vertaler] in de huid van de dichter moet kruipen. Nee, ik doe dat niet. En me verbonden voelen in de zin van op hem of haar lijken, dat heb ik ook niet. Als ik Tsvetajeva, Nabokov of Ryzji persoonlijk had gekend, dan weet ik niet hoe dat geweest zou zijn. Wat ik wel weet, is wat ze met hun taal hebben gedaan. En dat probeer ik ook met het Nederlands te doen.
Geconfronteerd met een auteur die me vreemd blijft, is dat wat ik kennelijk ook zelf probeer te doen: me concentreren op ‘wat ze met hun taal hebben gedaan’, oftewel de vertaling herdefiniëren als een zuiver stilistische, zelfs technische uitdaging. Tegen het nihilisme van Cioran kon ik me wapenen door me blind te staren op een zo bondig en bijtend mogelijke stijl. Bij Lévy richtte ik me minder op het doorgronden van zijn literair-filosofische bric-à-brac dan op het doseren van zijn retoriek. Zo zei mijn stilistische zintuig dat Lévy’s frequente uitroeptekens in vertaling soms grensden aan het potsierlijke. Het vervangen van uitroeptekens door punten was daarvoor een simpele maar doeltreffende oplossing.
[Verschenen op de website van Tirade, 30 juni 2009, © Rokus Hofstede]
